Arneklanken: December 1999
Na de verwoesting van het dorp Arnemuiden door de Spanjaarden in 1573 , waarbij ca. 300 inwoners werden vermoord en velen (voorgoed) wegvluchtten, waren er nog slechts enkele honderden inwoners van de ca. 2.000 overgebleven. Toen op 9 maart 1574 prins Willem van Oranje aan Arnemuiden stadsrechten verleende begon onmiddellijk daarna de wederopbouw. Tien jaren later, in 1584, waren er in Arnemuiden weer 280 bewoonbare huizen Een voorzichtige schatting levert ca. 1.500 inwoners voor dat jaar op, waarvan ongeveer de helft kinderen beneden de leeftijd van 18 jaren. Als we nu uitgaan van ca. 750 volwassenen, dan is het interessant te bepalen welk percentage van de bevolking nog katholiek is gebleven en hoeveel gereformeerden er inmiddels in Arnemuiden waren. Een geweldig hulpmiddel daarbij vormt het lidmaten- en avondmaalsregister van de gereformeerde kerk. Op 29 april 1584 werd de eerste telling verricht van degenen die hun belijdenis hadden gedaan of met attestatie van hun belijdenis uit een andere gemeente in Arnemuiden waren aangekomen. In totaal waren dat er 152. Dit betekent dat van de volwassen bevolking van Arnemuiden ca. 20% ofwel 1 op de 5 belijdend lidmaat was.
Het aantal inwoners dat zich gereformeerd beschouwde zal ongetwijfeld hoger hebben gelegen dan het aantal dat belijdend lidmaat was. Niettemin moet de conclusie worden getrokken, dat in 1584 de meerderheid van de Arnemuidse bevolking nog de oude religie was toegedaan of erg onverschillig stond tegen de nieuwe religie. Ruim 40 jaren later (in 1625) blijkt dat ruim 90% van de bevolking van Arnemuiden gereformeerd was.
De reformatie heeft in Arnemuiden geleidelijk ingang gevonden. Wel moet worden opgemerkt dat het vooral het meer welvarende deel van de bevolking is geweest, dat als eerste tot de gereformeerde godsdienst is overgegaan. Dit blijkt uit het feit dat de meeste lidmaten in de Langstraat woonden, waar de duurste huizen stonden.
Doordat alleen in de gereformeerde kerk kon worden gedoopt en getrouwd en ook het onderwijs in gereformeerde handen was, is na ruim een generatie de reformatie in Arnemuiden voltooid geraakt. Opvallend is ook dat er in de archieven van Arnemuiden geen bewijzen van geloofsvervolgingen zijn te vinden en dat er ook geen dwang werd uitgeoefend, hoewel dit laatste vanuit de kerkeraad wel meermalen is geprobeerd. Menigmaal botste de kerkeraad met de baljuw als het om de verdraagzaamheid jegens de niet-gereformeerden ging. Echter kan worden geconcludeerd dat er vanuit de kerkeraad nimmer meer dan (zachte) aandrang is gebruikt om andersdenkenden tot de gereformeerde godsdienst te bekeren.
Tot slot nog enkele opmerkingen over de gepubliceerde lidmatenlijst (opgenomen bij de rubriek Bronnen).
Elke inschrijving is door mij van een volgnummer voorzien. Wanneer er sprake is van een echtpaar of van een ouder/kind-relatie heb ik het inschrijvingsnummer voorzien van een letter. De tussen haakjes geplaatste tekst zijn aanvullingen uit andere bron (de kohieren van de dubbele honderdste penning). Vervolgens heb ik aangegeven in welke straat de lidmaten woonden en in welk huis. De nummering van het huis is dezelfde als die van mijn publikaties van de kohieren van de dubbele honderdste penning uit 1584. Ten slotte heb ik aangegeven waar de lidmaten eventueel vandaan kwamen en waarheen zij eventueel zijn vertrokken.
Door nu deze lidmatenlijst te vergelijken met de kohieren van de dubbele honderdste penning alsmede met het doop- en trouwboek, ontstaat er een prachtig beeld van de samenstelling van de bevolking van Arnemuiden in het laatste kwart van de zestiende eeuw. Dat deze gegevens ook voor veel genealogen van groot belang kunnen zijn is mooi meegenomen. Het uitgangspunt is echter de sociaal-maatschappelijke verhoudingen in een kleine Zeeuwse stad als Arnemuiden door het combineren van verschillende bronnen inzichtelijk te maken. Juist door deze combinatie van bronnen weten we nu veel meer over godsdienst, beroep en de plaats in de samenleving van onze voorouders. Hierdoor zullen eerder getrokken conclusies, welke gebaseerd waren op slechts 1 bron moeten worden herzien.