Arneklanken: Maart 2000
De geschiedenis van het kerkdorpje Kleverskerke gaat terug tot de dertiende eeuw. Het dorp, met name de kerk, is waarschijnlijk gesticht door ene heer Clawerd of Kluwaard. Clauwaertskercke was in 1251 al een parochie. De kerk was een dochter van de Noordmonster te Middelburg en gewijd aan St. Georgius (St. Joris). De naam van de kern verandert in de loop der tijd een aantal keren: Clawerskercke (1251), Clauwerdskerke (1317), Clauwerskerc (1330), Cleeuwerskercke, Cleewaartskerk en Kleverskerck.
De ambachtsheerlijkheid Kleverskerke krijgt in 1671 een eigen predikant, Franciscus Ross. Voor die tijd, van 1575 tot 1670, was de Hervormde Gemeente gecombineerd geweest met die van Arnemuiden en hadden beide gemeenten twee predikanten in dienst. Toch blijkt het zelfstandig blijven als kleine kerkelijke gemeente niet eenvoudig. In 1861 verzoekt de Hervormde Gemeente van Arnemuiden aan de Minister voor de Zaken der Hervormde Eredienst om deze gemeente met die van Kleverskerke te verenigen. De aanleiding hiervoor was blijkbaar dat op deze manier een verhoging van het tractement mogelijk zou zijn. De verontwaardiging in Kleverskerke is groot en er wordt besloten een contra-request te schrijven. Een van de argumenten is dat beide gemeenten wat karakter betreft totaal verschillend zijn. Wie in 2000 beiden vergelijkt, zal dit beamen: Arnemuiden, dat qua modaliteit tot de Gereformeerde Bond behoort, is behoudender dan Kleverskerke. Het verzoek van de Hervormde Gemeente van Arnemuiden wordt echter afgewezen, hoewel het tractement voor Arnemuiden wel verhoogd wordt.
In 1881 stelt het Classicaal bestuur voor een combinatie met de Hervormde Gemeente van Arnemuiden aan te gaan om zodoende "de herderloosheid" van Kleverskerke op te lossen. Het aantrekken van een predikant blijkt meerdere keren een groot probleem. Zo is de gemeente in de periode 1877 - 1903 vacant. Zeer waarschijnlijk is het lage tractement voor beroepen predikanten mede een belemmering. Daarnaast speelt de bouwvallige toestand van de pastorie hierin een rol, zo blijkt uit een brief van de kerkvoogdij aan de Algemene Synode uit 1879. Toch komt er uiteindelijk een combinatie met een andere gemeente tot stand. Het initiatief hiertoe, afkomstig van de Hervormde Gemeente van Veere, wordt in 1935 genomen. Hierbij is er sprake van een pastoraal verband. Dit houdt in dat de gemeenten elk zelfstandig blijven, maar gezamenlijk een predikant hebben. Opvallend is de grote mate van eensgezindheid. In de vergadering van stemgerechtigden, waarin over dit onderwerp wordt gesproken, blijkt niemand tegen te zijn. In april 1936 keurt het Provinciaal Kerkbestuur deze combinatie goed. Momenteel heeft de Hervormde Gemeente van Kleverskerke een eigen predikant al is er wel sprake van een quasi-pastoraal verband met de Hervormde Gemeente van Veere/Vrouwenpolder.
Een probleem waarmee men vroeger in Kleverskerke te maken had, was de slechte begaanbaarheid van de wegen in de winter. In januari 1806 wordt het houden van het avondmaal voor onbepaalde tijd uitgesteld en geeft men de beroepen leraar P. Hofman in overweging zijn bevestiging niet in april te laten plaatsvinden maar in juni. Een dergelijke situatie had echter ook voordelen. Wegens onvervulde predikbeurten bleven de daarvoor bestemde gelden in kas en kon men deze voor andere doeleinden aanwenden.
In de zeventiende eeuw kwam de ambachtsheerlijkheid Kleverskerke in handen van de familie Van den Brande. Johan Pieter van den Brande, burgemeester van Middelburg, kocht in 1679 de ambachtsheerlijkheid van Middelburg. Een eeuw lang bleef Kleverskerke in het bezit van de familie Van den Brande. De wapensteen van de familie maakte deel uit van de gevel van het huis van Van den Brande in de Lange Delft te Middelburg, tot het fraaie pand op 17 mei 1940 in vlammen opging. In 1996 kreeg de steen een plekje bij de kerk in Kleverskerke.
Kerk en pastorie
Na de hervorming wordt de oude katholieke kerk ook als kerkgebouw gebruikt. In 1669 vangt de bouw van een nieuwe kerk aan. Deze wordt op 7 december 1670 ingewijd door dominee Ewaldus Reijnvaan, predikant te Veere. Het was een langwerpig gebouw met een spitse toren en had geen orgel. In 1833 heeft het gebouw een aantal aanmerkelijke verbeteringen ondergaan. Omstreeks 1860 wordt gesproken over aan te brengen herstellingen aan de kerk. Het blijkt echter dat de muren dusdanig verzakt en gescheurd zijn dat alle kosten van herstel als geldverspilling moeten worden aangemerkt. Er wordt besloten om een nieuwe kerk te bouwen. In 1861 vindt de aanbesteding plaats voor het slopen van de kerk, het bouwen van een nieuwe en het uitvoeren van vernieuwingen en herstel-lingen aan de pastorie. Aannemer De Vos uit Kortgene neemt dit werk aan voor de som van f 7.399,--. De inwijding van de nieuwe kerk vindt plaats op zondag 14 september 1862 door dominee Jan Johan Herman Doorenbos. In 1904 krijgt een plan om tot aanschaf van een orgel over te gaan gestalte. Er wordt geld ingezameld en een hiervoor in het leven geroepen commissie schrijft zelfs de Koningin en haar moeder aan. Het antwoord van de "Secretarie van H.M. de Koningin" van 21 september 1904 is negatief, maar de brief van de "Secretarie van H.M. de Koningin-moeder" van precies een week later levert wel een positief antwoord op middels een toegezegde bijdrage van f 50,--. In 1905 wordt tot aanschaf overgegaan. In het midden van de jaren zeventig van de twintigste eeuw wordt een nieuw orgel gebouwd door de firma Slooff te Ouderkerk a/d IJssel.
Kerk, toren en kerkhof waren eigendom van de burgerlijke gemeente. In 1799 draagt de overheid de kerk en het kerkhof over aan de Hervormde Gemeente. De toren valt buiten deze overdracht. Dit was gebruikelijk, omdat er bij de toren sprake is van een algemeen belang. Het kerkhof wordt nog steeds als zodanig gebruikt.
In 1671 laat de eerste eigen predikant een pastorie bouwen, het huis "Dantzig". Het gebouw komt na diens vertrek in bezit van de ambachtsheer, maar is wel dienst blijven doen als pastorie. In 1915 wordt actie ondernomen om een nieuwe pastorie te bouwen. De oude is dan oud en bouwvallig. Ook andere kerkelijke gemeenten worden aangeschreven om de benodigde gelden binnen te krijgen. Aannemer De Lange uit Middelburg wordt het werk gegund voor een bedrag van f 6.848,--.
Dit artikel is een onderdeel van de inleiding zoals die voorkomt in de "Inventaris van het archief van de Hervormde Gemeente Kleverskerke 1650 - 1978" door C. de Ridder (1999).