ZA Gemeente Arnemuiden Invent.nr. 163 + 164: Concepten van verordeningen vanaf 1590
Kladtranscripties, uittreksels en toelichting.
Waarschouwinghe
1727
Er is veel last van bedelaars en landloopers die "onze Ingesetenen met Impertinente en dreygende woorde(doende zijn) ....af te perssen"
Geen bedelaars tolereren. Als ze "aen de deuren loopen" weg te zenden en "uyt de stadt te leyden. Eventueel de Iustitie inschakelen.
Vebod met vogelroer/ of ander schietgeweer te schieten.
1597 Een dankstond uitgeroepen
Alzoe by de Heere Staten Generael geordonneert tot eenen algemeynen vasten ende bededach in de vereenigde Nederlanden gehouden te worden in Woensdaghe naestcommende wesende den VIIen aprilis 1599 naestcommende om Godt almachtich wederom van gantsche harten aen te roupen ende te bidden dat zijne Goddelicke Majesteyt door zijne goedertieren bermherticheyt alle swaricheden van de voorss vereenigden Nederlanden wil affkeeren ende breken alle dess viants raidt ende aenslaeghen/ ende ter contrairie dirigeren ende laten gelucken/ die ghenen/die tot verzekeringhe van de staat dess lande/ende Inst breuck der vianden zoe te water als te lande aende hant genomen zullen worden segenende daerbeneffens deze landen by continuatie van nering ende wel varen/ gel(ick) hij tot nu gedaen heeft.
Daeromme zoe eyst dat B+B ende Heeren Raiden dess stadt Arnemuyden in volcommmynghe van dien scherpelic bevelen byde voorss Heren Gecommitt. Raiden van de staten van Zeelt. aen henl. gedaen geordonneert ende gestatueert hebben mits desen den voorss toecommende woensdach ten fijne voorss voor een vasten ende bededach gehouden/ ende geviert te worden/yst verbiedende daeromme ten zelven daghen allen hant wercken/ openinghen van winckelen/ aen drinckgelagen ende voorts allen zaecken tot onderhoudinghe van de Sondaghen ende biddaghen by voorboden verboden alles op de boete ende penen daertoe by de voorss voreboden gestatueert. Elck zegget den anderen voorts ende wacht hen van schade.
Gepubliceert ter puyen van de stadt Arnemuyden op den IIe aprilis 1599.
Een bedendach om God te danken voor de Victorie bij Nieuwpoort 1600
Alzoo de Staten Generael der Vereenighde nederlanden geordonneert hebben Godt almachtich in alle Kercken opentl(ick) te doen loven ende dancken op den Ven Jullij 1600/ over de groote victorie die de zelve Godt gelieft heeft deze landen deur het wijs ende voorzichtich beleyt van zijn Ex cie op gisteren te verleenen/soe hebben B+B+S+R dess stadt Arnemuyden deur laste ende schriftel(icke) bevelen van de Ghecommitteerde Raiden van de Staten van Zeellt geordonneert ende gestatueert ordonneren ende statueren mits desen (voor) den toecommende woensdaech wesende merghe ten fijne voorss voor een bedendach gehouden ende onderhouden te worden/ Verbiedende daeromm ten zelven daeghe binnen dess stadt ende Iurisdictie van dyen allen hantwercken openinghe van winckelen/alleen drinckgelaghen ongeregeltheden binnen der huyssen/ ofte opder straeten int openbaer/ Ende voorts alle andere zaecken tot onderhoudinghe van de Sondaghen ende biddaghen by de voorboden gestatueert ende verboden/ Alles op de penen ende correctien by de zelve voorboden begrepen/
Ghepubliceert ter peuyen der Stadt Arnemuyden op den IIIIen Jully 1600/
Over "complotten" bij de verpachting van Stadsimposten
B+S+R van Arnemuyden in Zeelt allen dengenen die dese sullen sien ofte hooren lezen saluyt/ alzoo wy ondervonden hebben dat sommige pachter haer verstonden te colluderen complotteren dat samen te spannen om stadts Imposten beneden huer waerde / ja tot sulcke laegte te doen vervallen als het haer selfs goet dunckt die dan dezelve daerna onder den anderss comen te verpachten off malcanderen setten ofte wel uytcomp(t) (uitkoop?) onders den anderen make(n) om op de selver indt te biede al het welcke is streckende tot ..... prejuditie en nadeel van stadsmiddelen/ Zoo ist dat B+S+R ten hoogsten hebben noodich gedacht in tijts daer in te voorsien/ en goet gevonden te interdiceren en te verbieden enz. alle zodanighe collusie complotteringe en t samenspanninghe of uytcoop onder den andere te makem int verpachten van stadsimposten/ op pene dat zoo wie bevonden sal werden sulcx gepleegt te hebben daer op vervallen sal in de boeten en breucken van s 'lantswege op dat stuck geemaneert: sullen de pachters oock niet vermogen grooter Comp. te maken, als van drij persoonen: en opdat niemant hier van eenige ignorantie pretenderende(is goet gevonden) tzelve van de stadhuijze alhier te publiceren
aldus gedaen en geresolveert in weth en Raad
Arnemuden den 22 Octob(er) 1698
My present
C. vanden Burcht
Waarschuwing te voorkomen dat door onhygienisch handelen besmettelijke ziekten worden verbreid.
Burchmrs. en Schepenen deser stadt Arnemuyden tot hare leetwezen (maken bekend)/dat godt almachtig in dese stadt ons gelieft te besoucken met infectueuse ende pestelentiale sieckten/ willende soo veel in hun is/ ende na haren schuldigen plicht versorghe dat onder hare gemeynte dezelve soo niet voort en sette/ ende siende dat die Infectie seer soude connen voortsetten door het werpen van stroo seepsop ende ander vuylicheden vuyt de voors. geinfecteerde huysen/ soo ist dat sy by dese een ygelyck interdiceren enz. voortaen geen strooy vuylicheyt ofte seepsop op de straten ofte wallen te werpen ofte gieten vyut eenighe huysen soe wel dat de vers. sieckte is als niet/ maer het selve op hare ende anders te verbranden ende de vuylicheyt ende seepsop buyten de kayen int seewater te gieten/ midtsgaders dat die persoonen ofte hare kinderen/daer Godt almachtich syn sieckte gesonden heeft/har voortaen zullen onthouden ende affsonderen vant geselschap van ander gesonde menschen voor den tyt van 6 weken na den lestens overlijden op dat wy willen ende weten t voortlopen der sieckte niet en bevoorderen/ Op de boete van ses gulden voor de eerste reyse voor de tweede reyse dobbel en voor de dryde reyse twee dobbel ende boven dien arbitralijcke gestraft ende gecorrigeert te werden ende opdat hier van niemant Ignorantie ende pretenderende is tselve goet gevonden by openbare publicatie een ygelyck dar van te verwittigen gedaen ter vergaderinghe op den VIen Mey 1635.
Elck wacht hem voor schade.
Aldus afgecondigt ende gepubliceert ter puye op den VI Mey 1635.
----------------------------------------------------------
1636 De stadsvesten zijn verpacht. Er zijn veel klachten dat "eenighe persoonen haere soo verre verloopen (datzij) inde selve vesten gansen ende entvogels(eenden) daerinne zijn houdende tot groote schade ende naerdeel van den pachter.
Er mag niet met netten gevist worden, met scharen? of "angelroeden" cardeelen of "eenigh viswant op de boete van vijfthig Caroli gulden
Volgens de generaele ordonnantie by de ED. Mog. Heeren op het stuck van de "visserije.
1637
"..door gedoochsaemheyt ende negligentie ( zijn) de burgers slap en decadent wat wapens betreft"
Op 2 juni 1637 (dienen) "zy te compareeren ter huyse van de Cap. der vaendragers yder met syn volle eygen geweere om altyt des noot synde (paraat te zijn). Daar wordt inspectie gehouden.
1637 " seeckere seditieuse en oproerige persoonen henl. seer onlancxs vervoordert hebben lancx dese stadt te stroeyen sekere fameuse libbellen ofte pasquillen tot lasteringhe van de Magistraet geschreven met een geconterfeyte hant en soo gefingeert schrift dat de autheur des selfs daer deur niet en can bekent werden, ende alsoo het selffde niet alleenl(ick) is strijdende tegen het placaet van policie ende minachtinge der magistraet"
Allen die pasquillen bezitten deze binnen 24 uur inleveren. Beloning 100 gulden voor de "aenbrenger"
Voor de overtreder geldt een rechterlijke procedure.
1645 Pasquil/libel tegen Corn. Adr.Gawijn op de post vant Kerckhecken en op de klopper van stadthuys.
1664. Veel manne en jongelingen zijn "onmachtich om de roer te voeren ende haere schoten vandien te gaen schieten waer door dicwils ongelukken soo aen hun eygen persoon als andere souden cunnen ontstaen en om alle deselve te prevenieren ende voor te comen hebben B+B+R der stadt Arnemuyden goetgevonden te interdiceren enz......geenerhande persoonen tsy out oft jong wie het oock soude mogen wesen(behalve den genen die by de voorn. Magistraet ofte Officier daer toe specialick sal wesen geauthoriseert)binnen deze stadt ende jurisdictie van die ofte buyten deselve woonende hun en sullen vervoorderen en verstouten met roers langs deze voorss stadtswallen ende Iurisdictie van dien te gaen schiete naer gevogelte wilt als ofte andere wat pretext het soude moge wesen/ op verbeurte van hunne roers ende bovendien de boete van 10 Caroli gld te verbeuren den genen die contrarie dese onse Ordonnantie bevonden sal werden gedaen te hebben daer toe en den voorss officier,stadthouder ende diender expresselick gelast te worden dese onse ordonnantie ter executie te stellen ende nauw regard op de overtreders van die te nemen met dien verstande dat de ouder voor hare kinden/ mrs. en vrouwen voor haer dienstknechten haer jongens gepecceert hebbende responderende en voorden boete voldoen sullen/
Op de IIde febr. 1664: "collecte ende hantreyckinge voor onze voorss arme verjaechden bontgenoten in Piemont tot solaigement ende vertroostinge der selver Publicatie.
"Quatwillige ende boosaerdige menschen" bestoken de "regeringhe" met "schandelycke pasquillen ende lasterschriften omme den goeden borgers ende ingesetene van hare wettige magistraet af te trecken". "en wetende hoe veel de politie daer aen gelegen is dat alle beginselen van seditie en tweespalt die de ruine zyn van een stadt en Land, mogen werden geweert en soodanige moetwilligheden naer meriten gestraft hebben goetgevonden om er yeder te meerder aen te setten tot uijtvindinghe en aenbrenginge van autheurs van soodanigen quaet/ te sullen toevoegen den genen die denselven sal aenbrengen de somme van hondert Caroli guldens met verswijging van den Aenbrengers naem.
Aldus gedaen in Wet en Raad
den 8en feb. 1676
my present
Lambertus Hembergh.
"Beschadiging van boomen aen het Oosteynde, Wallen en Cingel wegens de stadt geplant eenigsints te beschadigen op de verbeurte van 2 ponden Vlaems/ ende arbitrale correctie, en sal den Aenbrenger een derde van voorss boete genieten
Aldus geresolveert in Wet en Raed deser stadt den XXXen Octob(er) XVIc vijf en seventigh.
Lambertus Hemberg
Nu de tijd van extreem hoge graanprijzen voorbij is, worden de herbergiers e.a. verplicht de vroeger normale prijzen te rekenen.
1631.
Eenen Igelycken sy kennelyck alsoo voor eenighe Iaren voor desen de Inlantsche bieren binnen desen stadt Arnemuyden altyt by de tappers ofte herbergiers syn verkocht ende vuygevent voor vyff stuyvers de stoop/ voorts Ingelssche ende maetssche Antwerpssche bieren voor ende alzoo daer naer de Inlantssche bieren by de brouwers syn verswaert door dien de greynen tot eenen extraordinare dieren prys hebben moeten incoopen/ maer alsoo de greynen/ Godtlof nu tot eenen redelycke prys syn gecommen soo dat de brouwers als nu goet bier voor een pont gr.Vls(= 6 Carolus gulden) de tonnen connen brouwen en vercoopen/ Soo ist dat B+B+R geordonneert enz. hebben midtsdesen dat de herbergiers deser stadt voorss van nu voortaen nyet en sullen vervoorderen eenighe Inlantsche bieren hooger te vercoopen ofte uyt te venten dan vyff stuyvers ider stoop/ voorts Ingelssche maetssche als ander bieren extre(ordinaire?) prysen vermogen vuyt te venten ende vercoopen voor ses stuyvers de stoop midts vuytstellende blicken(=borden) aende posten van haere deuren den prys van Iderl(icke) ? bieren die syl(ieden) sullen vuytventen en soo contrarie bevonden wert sullen verbeuren haer bieren bovendien de boete aenden heer Bailliu daertoe staende
Vrije toevoer(handel)t.b.v.de stad Oostende die door de Spanjaarden belegerd werd.
1601
Vrij leger (legerplaats/kamp/ligplaats/vrij verblijf?): zo binnen de stad Oostende als daarbuiten, "opdat dese stad te beter van voorraet ende andere nootelicheden versien werdt."
De burgers en inwoners mogen allerhande "vivres"(levensmiddelen) en andere "nootzaeckelicheyt" naar de stad Oostende buiten op de rede en omgeving aanvoeren en "aldaer soetelen ende vryel(ick) aff en daren(daarheen) vaeren ende voorts de gewoone vryheden gebruycken als naer behooren/ sonder gearesteert belet becommert ofte eenichsints beschadict te worden/wegens die der alreede gestelt is ofte noch gestelt zal moghen worden/ Daer naer eenyegel(icke) hem met soetelen generende zal hebben te reguleren
Gepubliceert ter puyen der stadt Arnemuyden op den XXV Jully 1601.
In 1597 opden 17en Jully was er een vasten- en biddag in verband "metten veroveringhe van de stadt ende kasteel van Linghe en alle vorige victories.
In 1599 waren er 2 vasten-en biddagen: op woensdag 7 april en op 21 augustus.
Op de 9e augustus 1603 was er een wel heel bijzondere vasten- en biddag, waarbij "de rijken van Engeland en Ierland betrokken waren: Koningin Elisabeth I van Engeland was zojuist overleden en met spanning wachtte men in de Republiek het optreden van haar opvolger Jacobus I af.
Ook op 8 november 1603 werd er een vasten-en biddag uitgeschreven. Er waren veel zieken en gekwetsten in de stad die door schippers waren meegenomen. Dat in verband met het beleg van Oostende.
In 1609: een spannende en zware tijd in de tijd van het 12 jarig Bestand, werd er door de Staten-Generaal een biddag uitgeroepen "om diversche redenen en tegenwoordiche swaerwichtige zaecken van de lande tot noch toe gheene vasten voet en hebbe connen besluyten op de loopende provisionele ordre".
N.B. Ook voor 13 november 1614 midden in de bestandsperiode werd er ook een vasten- en biddag uitgeroepen. Verder nog in 1620, 11 december 1623, 1627 en op woensdag 9 mei 1629
Vrije toevoer(handel)t.b.v. het Staatsleger en Vloot
1631.
Alsoe t legher van desen staet jegenwoordig opt Vlacke voor Rammekens begint aen te commen/ Ende het selfde van Eeten ende drincken sal dienen werden te versien/mitsgdrs. alderhande andere nootsaeckelycke toevoer daer toe by den raide ende Gecommiteerden van de Staten van Zeellt vry leger is vuyt geschreven opt Vlacke voor Rammekens voorn. van alle tgene te watere ende niet opt Lant sal werden geconsumeert/soo hebben B+B+S deser stadt Arnemuyden by expresse last van de gecommiteerde raeden voorn/dat ider sal vermoghen alderhande toevoer van Lyfftocht ende andere nootsaeckelyckheden/ te moghe bringhen te soetelen gebruycken als boven/ aff ende aenvaren ende voorts alle gewoonlycke vrydommen te gebruycken/als tot noch toe gewonelick ende costuyme is gebruyckelick geweest/sonder gearresteert beledt becommert ofte eenichsinds beschadicht te werden/ volgens de ordre alreede gestelt werden/ Daer naer hem een igelycke die hem met eenighe soetelinghe wilt bemoijen(t) sal hebben te reguleren.
Elck segget den andere voorts.
N.B.Medio mei 1631 ondernam Frederik Hendrik met Franse subsidies, een veldtocht in Vlaanderen, om, wat men noemde "achterstallige contributien" te innen. Het leger te voet en het gros van de cavalerie, in totaal 200 compagnieen staken van Rammekens over naar IJzendijke en rukten via Watervliet op naar Eeclo. Van een beleg van Brugge zag men echter af uit vrees voor een ontzettingsleger en bevoorradingsproblemen. Op 9 juni was men weer bij de schepen in IJzendijke. Een Spaans tegenoffensief werd afgebroken na de vernietiging van een Spaanse vloot op het Slaak.
In die tijd werden er "algemeijnen vasten en de bedendachen uytgeroepen", op Woensdagen. Er was ook veel overlast van soldaten. Schippers mochten geen militairen vervoeren/aanvoeren, 'Alleene met kennisse van da officieren" Dat gold niet voor de "gequetste" soldaten.
1632 algemeijnen vasten ende bedendach uitgeroepen door de Staten-Generael op Woensdaech om Godt almachtich te loven ende dancken over zynen overgroote goedicheyt ende genade die hij dess landen dus langhe ende tot noch toe bewesen ende gedaen heeft Inde behoudenisse van zijn heylich woort en de zelve/mitsgaders van de welstand van dyen/ Ende Zijne Goddelicke Maj. van herte te bidden dat hen gelieve voorder noch de voorss Vereenichte Nederlanden te zegenen ende te rycken met de verbreydinghe ende toeneminghe van zijn heylich Evangelie/ Sulcx dat zijnen heyliche naeme inde zelve hoe langer hoe meer weert gelooft ende geprese werde/ Ende dat die daer door jegens het gewelt ende tyrannye des vijants gereserveert ende in welvarende voorspoet ende neringhe oock gemaintineert moge blijven/ Soo hebben B+B+S+R dess stadt Arnemuyden veur laste en schriftel(icke) bevelen van de cecommitteerde Raiden van de Staten van Zeellt geordonneert enz midts dess den toe commende Woensdaech ten fijne voors. voor een Vasten ende bedendach gehouden ende onderhouden te worden/verbiedende daeromme ten zelven dage binnen der stadt ende Iurisdictie vanndyen allen hantwercken openinghe van winckelen alle drynckgelagen ongeregeltheden binnen der huysse ofte opder straeten int openbaer/ende voorts alle andre zaecke tot onderhoudinghe van de Sondagen en biddagen by de voorboden gestatueert ende verboden/ Alles op de penen ende correctien by de zelve voorboden begrepen/Elck segget den andere voorts/ Ende wachte hem voor schade/
Disordre ende ongeregeltheden bij "de arbeiders" aangesloten bij het St.Jansgilde
1629
Alsoo tot kennisse van de magistraet desre stadt Arnemuyden gecomen is dat onder de gemeene gildebroeders van St. Jansgilde werckende lancx der straeten zeer quaede ordre politie ende ongeregeltheyt int wercken ende bier ende anders boven haerl(ieder) loon aff te heysschen gebruyckt wordt ende dat de ordonnantie by B+B+S+R deser stadt in het oprichten van het gilde voorn. als oic daernaer die by elck persoon comende in het gilde met eede solemmel(ick) beswooren worden naer te comen/ geen sints onderhouden worden en dat daer deur merckel(ick) overlast disordre ende ongeregeltheden soo in het onnuttel(ick) te spreken en borgers schippers en coopluyden te overhueschen verschill(ende) halffvaeten of kinnekens met goet bier brandewijn foyen ende drincgelag(g)en aff te heysschen ende genoechsaem aff te dwinghen ende anders dagelycx syn geschiedende waer deur veel schippers die hier haere waeren soo turff houdt etc gewoon syn geweest dese stadt te hanteren worden gediverteert ende ofte ander plaetse en steden te wesen ofte wel hier comende werden gedwongen haerl(goeden ende coopmansschappen tot groot laste achterdeel schade en onprofijte soo vande goede borgers ende ingesetenen deser stadt alsmede der stadt selfte te vercoopen veel dierder als syl(ieden) anders soude doen/ soo hebben B+B+S+R der stadt voorn. om daer in te voorsien en ordre te stellen tot des gemeentes ende schippers ende coopmans profyt ende gerieff ordonneren enz.
dat alle gildebroeders van het gilde voorn. gehouden sullen de burgers schippers ende coopluyden voortaen neerstel(ick) ende vlytich te dienen ende te gerieven voor den gesette loon sonder eenich overloon bier brandewijn foyen drincgelaggen anders te moghen ontfanghen veel min affheysschen ofte affdwinghen/ sonder ymandt ongedient ofte ongerieft te laeten ofte refuseren te wercken voor den gesetten prijs om dat den selffden tsy borgers schippers coopluyden die anders .....foye bier brandewijn ofte yet anders te geven wel expressel(ick) werdt verboden ende geinterdiceert..
- zes weken geen werk ofte poortersneeringh binnen deser stadt. en bij recidive:
- dry daghe ende nachte te water en te brodde gevangen geset/ 3 maanden geen werk(zie 1)
- verbanning en het betalen van de kosten van het gevang en een boete van 5 schellingen.
Gepubliceert ter puyen der stadt Arnemuyden op den XVII november 1629.