ZA Gemeente Arnemuiden Invent.nr. 161:
Diversche Placaeten ende Verboden van de Magistraet deser Stadt beginnende 1574 tot 1586.
DEEL I (1574 - 1581) Uittreksels, kladtranscripties en toelichting:
Over het Poorterschap
Van weghen den Doorluchtigen ende hoochgeboren Heeren ende Vorst mijn Heere den Prince van Oraengien enz.,enz.
... dat alle persoonen wonende alhier jegenwoordel(ick) op Arnemuyden voorn. die voor voor datum van desen hebben geweest gesworen poorters te compareeren op Dysendaege naestcommende
ter plaetse "Den Gouden Inghel" dienen te verschijnen voor het College van wette "om aldaer te commen vernieuwen den eedt haers. poortersschap.
Ook degenen die voor datum desen geen gesworen poorters zijn geweest, dienen toch te verschijnen, naast "de oude poorters" en daartoe betalen het recht" gelijckerwijs de oude poorters eertijds betaelt gehadt hebben".
Dat vanaf heden:
"gheen vreemde persoonen van buyten tzy van overwater ofte van binnen tgeheele lant van Walcheren alhier op Arnemuyden en zullen vermoegen neer te slaene om continuelyck te bliven woonen'
Over de Nachtwaecke
De stadsregering,zojuist geinstalleerd door Willem van Oranje, is bezorgd in deze tijd van oorlog en pogingen tot defensie, herstel en opbouw over "abuysen dagelicx vallende opt onderhouden van de ordinaris nachtwaecke by provisie gestelt/ om te beletten alle Invasien,Oproeren ende Aenslaegen die by de vianden des gemeene Vaderlant" beraamd worden.
Overdag roffelt de trommel om de rotten(wachtgroepen)" welcke zullen waecken gereet te maecken." Des avonds, terwijl de "clocke" zal luiden,moet elke wachtplichtige onder zijn "rottinghe" opkomen met een "behoorlijck" wapen en de geheele nacht waken, tot de morgen. Om de manschappen te motiveren zal voortdurend aanwezig zijn een gecommitteerde van de Wet(namens de wethouder) of de baljuw. De rolle (presentielijst) van diegenen die tot de wacht behoren, wordt opgelezen. Wie absent is zal verbeuren de boete van 12 groten.In deze tijd van oorlog werd het vonnis terstond uitgevoerd. Uit de woning van de beboete persoon pleegde men "vuythalinge van pande ende by faulte van lossinghe tenden XXIIII uren (werd) zelve pande (verkocht).
Het was ten strengste verboden tijdens de wacht in "eenighe herberge" te zitten en vertier te zoeken "ofte goet te drincken". Je moest in het wachthuis blijven "by de gemeene compaingie'. Anders werd je beboet.
Als de wachtklok geluid heeft en de wacht langs de straten gaat dan " mits hebbende licht van een lanteerne ofte toortse". opeen boet van 12 groten.
Niemand zal onder invloed van sterke drank (wel bij den drancke zynde) mogen zijn, "waerduere eenghe queste ofte twyst zoude moghen rijsen " tijdens de wacht.
Ook dienen alle personen, burgers "ende taverniers" (op alle avonden) "over te bringhen int wachthuys" in handen van de gecommitteerde vand eWet door middel van een biljet welke personen in de nacht bij hen logeren (logies houden).
"Met welcken billiet den Baillui zal vermoegen om te gaene van huys tot huys daer eenighe vremde persoonen zoude mogen wesen om die te onderzoucken wat het voor persoonen zyn. Waeromme zoe zal een yegelyk poortergehouden zyn openighe van haer deure te doene zoe wanneeer tselve den Officier versouckt.
"Aldus gedaen gesloten ende ghepubliceert openbaer by tcollegie van wette op den derden aprilis XV c LXXIII tich voor Passchen. Probleem: 1 I te weinig !!!!!
Is het 1573 of 1574 ? Zeer waarschijnlijk 1574.
Vechterien ende Dootslaegen
Er zijn veel misbruiken "van vechterien ende dootslaegen van daege te daege zoe meerende". De Magistraat zoekt naar middelen om dat te verbeteren. Daarom wordt verordineerd "dat nyemande wy hy zy tzy aenvechter, ofte mesopsteeker oft met gelijcke geweer vuytstrecke jegens den anderen" een boete krijgt opgelegd van 5 Carolusgulden tot XL groten Vlms (de gulden te verbeuren ?? al waert al dat hy daermede nyet en staecke/ ende zoe wie met den messe naer den anderen steeckt alwaert hy daer mede nyet en rochte(raakte) zal vervallen in de boete van thien gelicke Carolus guldenen/ ende zoe wye den anderen bloet lae met den messe lanck oft cort ofte gelicke geweer/zal verbueren de boete van vijfthien gelicke guldenen/ ende zoe wat persoone hem vervoordert zyn weerpartie te worpen met steenen zal verbueren de boete van drije gulden;zoe wye deen denanderen met vuysten slaet ofte vuystslach geeft zal verbueren de boete van 5 schellingen enz.
Puyn ende Vuylicheyt ruymen
B. + B+ Schepenen voors. "verordineren" alle personen, hetzij zij "eygenaer ofte huerlinck zyn" die enig eigendom of "bewind' hebben over "gebroken" (bouwvallige of afgebroken ) huizen, die alhier gestaan hebben, van de erven het puin te ruimen en "s heeren straeten"(de openbare weg) van stenen en gruis en andere "vuylicheyt' te ontdoen.
Alle stenen dienden teruggelegd te worden op het eigen erf; het gruis zou men kunnen dumpen in de "Thorenput voor de Kercke". Wie in gebreke bleef kreeg te maken met de baljuw die voor rekening van de "eygenaer" schone opruiming liet houden.
Na de gruwelijke moord en de verwoesting die de Spanjaarden nog niet zo lang geleden op hun geweten hadden, worden de poorters gedwongen het puin te ruimen en de wederopbouw ter hand te nemen !! De vroegere welvaart van circa 1550 zou nooit weerom komen. Dat blijkt ook uit het feit dat veel huizen bouwvallig zijn en er zelfs tamelijk veel onbebouwde erven zijn !
Illegaal wapenbezit
In die tijd van oorlog en verwoesting was er op uitgebreide schaal sprake van wapenbezit onder de bevolking: "busgeschut:haekbussen/camers/ijzers/clooten ofte eenigherhande ammonetie(munitie) van oorloghe binnen haere woonhuysen, packhuysen, kelders ofte andere plaetsen verborgen"
Binnen de tijd van 3 dagen dienden deze wapens ingeleverd te worden aan Albrecht de Graft, de artilleriemeester. Er werd gedreigd met huiszoeking.
Aldus ghepubliceert de voors. artculen op den XIII Aprilis
XVC LXXIIII tich naer Passchen.
Eed op het poorterschap
Het betreft de eed op het poorterschap. Als die eed niet wordt afgelegd "opte dysendaeghe naestcommende smorgens ten acht uren te compareren(verschijnen) op tStadthuis voor tCollegie van Wette "om aldaer heure eedt te commen doen ende vernieuwen.
Ook zij die geen poorters zijn, maar wel "poortersneringhe" doen, moeten ook verschijnen.
"eedt van poorterschap ende getrauwicheyt doen mits betalende trecht van de poorterie daer tot staende/ Op pene dat by gebrecke van comparite de gebreckelingen heur neringhe verboden ende opgeseyt sal worden ter tyt toe zyl(ieden den voorss eedt gedaen zullen hebben.
Het wordt(is) verboden enig wapen bij zich te hebben: "eenigh geweer/tzy busschen, rapier oft andere" en de landlieden schrik aan te jagen of te krenken, bedreigen of te intimideren; wie zich daaraan schuldig maakt, wordt voor de rechter gesleept.
Middelburgers uitgescholden en lastig gevallen
Er is meermalen sprake van dat burgers /inwoners van Middelburg die in Arnemuiden zaken te doen hebben of een bezoek brengen, uitgescholden en lastiggevallen worden, waarbij de smerigste taal wordt uitgebraakt "tot groote blamatie van der Stadt ende Overicheyt van dien/mitsgaders tot verachteringhe van der stadt die daer deur geschout(geschuwt) ende verlaten wort".
Die zich daaraan bezondigen wordt een boete van 5 schellingen(f.1,50:nu een paar honderd gulden) opgelegd en wordt bovendien voor de rechter gesleept.
Publicatie: Laesten Jully XV C LXXIIII tich(31 juli 1574)
N.B.Het gerucht ging dat ook een aantal Middelburgers zich samen met de Spanjaarden schuldig zou hebben gemaakt aan de moord op 400 Arnemuidenaars en soldaten van Willem van Oranje, waarbij veel huizen en ook de zoutketen in vlammen zijn opgegaan.
Echter Middelburg had zich overgegeven en "er moest vergeven en vergeten worden" !
Over vuylicheyt, Assche ende andere diergel(icke)
B + B + S verbieden "vuijlicheijt tzy gruys asschen ende andere diergel(icke) mis op der straeten te moegen bringen ende vuyt storten oft eenige mishoopen binnen der voors. stadt openbaerel(ick)/tzy op tkerkhoff ende eenige andere plaetrsen te moghen maecken/ op den boete van twaelff grooten Vls te verbueren,zoe menichwerf vuijlicheijt op der straeten;
voor welcke boet den dienaer pant vuyt den huyse halen sal.
Vuijlicheijt buyten de waterpoorte aen toosteynde oft achter Lenaert Dirck ende in den put ende voorts op den Westdijck achter Cornelis Claysse de Lichte ?oft buyten de tolpoorte dichte aen de wal.
Verboden "eenigh rysstaken oft eenigh houtwerck van de Hooffdendeser stede te moghen breecken om tselve wech te voeren ende verbranden: twaelff groten boete de eerste keer, de tweede keer 5 schellingen, de derde keer voor de rechter.
Over "Sondaechs"heiliging
Verboden "des Sondaechs te sitten drincken in herbergen en groote ongeregeltheyt te bedrijven ter willen (terwijl) datmen
twoort Gods is prekende/ alles tot groote misachtinge ende versmadenisse des Gebedts ende Woords Godts/van Gods wege schuldich wesende daerinne te remedieren ende voorsiene zoe veele moegel(ick) is. Dat gold voor de tijd van 9 tot 11 uur(tijdens de predicatie).
"uytgesondert alle vremdelingen ende reysende persoonen van buyten incommende/die sy zullen moegen setten ende gerieven tot heuren nootdruft alleenl(ick) ende anders niet/zonder in deze ordonnantie vervallen te zyne. Boete 5 schellingen.
Ghepubliceert ter puijen der stadt Arnemuyden op den 2en Octobris XV c LXXIIII tich
De Nachtwaecke
Bij de wacht voortdurend "groote misbruycke ende onnaxaemheden (onachtzaamheden)". Niet op tijd op de wacht en "niet scherpelick schildwacht houden ter plaetse waer geordonneert/nyet scheyden vande wacht voor alvooren de wachtclocke geluyt ende opgehouwen sal wesen/tenzy by consente van de Rotmeester(wachtcommandant)/
allen die dagelics commen ter wachte met henl(ieders) roers ende toebehoren/ gegeven door B + S een vierendeel cruyts ter maent/welcke hem vuytgedeelt sal worden by den artilleriemeesters deser stede/ende soo wie dit voors. cruyt ontfanct ende dagelics met eenich andere geweer op zijnen wacht comt dan met zyn roer/sal verbeuren telcke reyse voor de gemeene gesellen van der wacht ses grooten Vlaems.
Aldus geordonneert ende gepubliceert opden IIen meerte
XV c en LXXIIII tich.
Milieuhygiene
"veel vuyle goten ende stinckende mishoopen waerdeure ende deur de vuyle stancke ende humeuren dier zijn/ geschapen is de quade siecte te spruyten ende vermeerdern/ende omme tselve te precaueren ende daerinne te voorsien zoe veel doenl(ick) is, hebben geordineert enz.......dat eenyegel(ick) burger gehouden zal wesen de straeten zijn goten ende kelders schoone te maecken elck int syne voor zyne deure ende de vuylicheijt te bringen oft doen bringen tot zulcke plaetsen daer de palen van stadtswege gestelt sullen worden tusschen dit en saterdaeghe"
Boete 5 schellingen.
.... ende bovendien dat alzulcken goten, kelders ende straeten in dander weke niet schoon gemaeckt zynde van stadtswege schoone gemaect sullen worden tot laste van de burgers."
Ook burgers die z.g. ledige erven hebben, die aan de openbare grenzen , moeten de straat goten en kelders schoon maken enz.
Datum: Ven meerte LXXIIII tich naer Hollandt ((volgens Hollandse Paasstijl ) ?
Over vervoer van "crijchsvolk"
Vanwegen den Doorluchtigen ende hooghgeboren Heere ende Vorst mijn heere den prince van Oraingen noch vanwege zyne CO: Ma t 's Gouverneur van hollt. Zeelandt ende Westvrieslant/wert verboden allen schiplyeden tzy van heuden (lichters)/kogggen ofte schuyten van deser plaetse ofte van andere steden geenderhande crijchs volck vuyt dezen landen in andere steden ofte plaetsen te voeren ofte bringen zonder dat de selffde crijsluijen alvooren behoolycken paspoortte aen den Bailliu deser stede verhoogt ende van hem consente gecregen zullen hebben/
Op peijne ende verbeurte van de voors,heuden koggen ende daeren boven noch twintich Carolus gulden ten behoeve van den heere te verbeuren.
Aldus gepubliceert ter puien der stadt Arnemuyden voors.
op de XXIIII en meerte XVc LXXIIII tich naer Hollt./
Herhaling !
Over illegaal verblijf in de smalstad.
Arnemuiden "Dagel(ics)(door) veel vremde persoonen gefrequenteert ende besocht wordt/ nochtans herbergiers in gebreke zyn de zelve ter gedestineerden plaetse by geschryffte aen te geven/ nyet tegenstaende zekere ordonnantie alle herbergiers/tappers die drooge gasterine ? houden .....alle avonde gehouden zullen wezen,alle vremde persoonen die zyl(ieden) van buyten commendelogeren zullen/op schryfte te stellen met specificatie van haer naemen ende toenaemen ende vanwaer sy commen ende dezelve op een billet aen te gheven ende over te bringen in handen van Baillieu"
Boete: thien schellingen "van elcken vremden persoone,die de Bailliu ommegaende bevinden zal niet aengebrocht te zyne/
N.B. De gemeene Armen kregen een derde van de boete.
XIX aug, XV c LXXV tich
Middelburgers uitgescholden en bedreigd
.......nyemandt van Middelburch nae te roupen oft te Injureren met woorden of wercken(mishandeling?) op lyffstraffingh
Over het loslopende vee in de smalstad en op de wallen
bet voorts dat nyemant eenighe beesten tzy peerden coyen ofte schapen geyten ende diergel(icke) binne der stadt oft lancx de wallen sal gewillichlick laeten loopen/ op de boete van vyff schellingen. De armen kregen de helft daarvan.
N.B.Waren de wallen verpacht of was het vanwege de veiligheid ?
Over het ijken van maten en gewichten
B+B+S: Tappers ende herbergiers Vettewariers(handelaren in vetwaren, ook in kruidenierswaren in het algemeen) ende alle anderen binnen deser stede winckel houdende ende metter mate oft met gewichte cleen ende groot/gehouden zullen zyn binnen den tyt van acht naestcommende daeghen te commen bringen binnent stadthuys alhier alle hen tapcannen maten ende gewichten/cleyn ende groot/daermede zy hen daegel(ics) zyn generende/ om deselve voor dezen tegewoordigen Jaer LXXVI veryct te worden by den yckmeester daertoe gestelt. Voor elck stuck(niet geijkt) te verbeuren vyff schellingen, als de Bailliu ommegaet nar die acht daeghe. XV Meye XV c LXXVI tich.
Voortdurende herhaling !
"Deur gestopte goten ende ander misshopen desen tegenwoordige Somer groote ende vuijle Stancken oprysen ende daer geschaepen soude syn de quade siecte(daer God voor verhoede(n)) te rysen spreyen ende vermeerderen/ ende omme daer in te voorsien hebben B+B+S ende Raiden (besloten) tusschen dit ende Satredaege gehouden zullen zyn de goten hen(hun) deuren schoone te maken ende van de vuylicheyt te ruyme opdattet water daer deure losen mach// Op de boete van vyff schellingen."
Zo niet dan werd alles schoongemaakt van stadswege op kosten van de "desailanten borgers'
"Ordonnerende bet voorts dat nyemant alhier eenige vercken sal mogen houden oft mesten dan tot zulcken plaetse ast hem van B+B toegelatensal worden."
Ven Juny XV c LXXVI tich
Vernielingen vandalisme en diefstal
Verboden....."heeninghen ende thuynen af te breken thoudt binnen en buyten der stadt liggende te haelen/ inde geabandonneerde huijsen thoudt vuyt te breken/ ende der luyden bestiaelen heymel(ick) te ontvremden by nachte ende anderssins/ dat notelick is tot conservatie van eens yders vrijheyt daerin geremdieert (te worden)
geinterdiceert .... vuyt eenge gebroke huyse eenich hout vuyt te nemen oft vervoeren/yemants hout buyten ende binnen liggende te halen mitsg. oock yemants beesten oft bestiaelen tzy verckens hoenderen eynden ende dierg.by daege ofte by nachte te nemen oft heymel(ick) te ontvremden."
Te denuntieren aan B+B (een aanklacht indienen). Helers worden gestraft als onderhouders van dieven.
XV cLXXVI tich (1576)
aanvulling: "om de gewoonte van de dieverie te benemen en uyt te royen/dat alle persoonen hoedanigh hy zy in wyens huysen eenige zoedanghe goeden gebrocht zullen worden dat zyl(ieden) gehouden zullen zyn terstont tselve aenden Bailliu oft een van de Burchmrs te denunchieren (een aanklacht indienen ?) op pene van gestraft te worden als onderhouders van dieven ende over zulcx met de zelve pene(gestraft zullen worden)
Gepubliceert den XVIIIen Juny XV c LXXVI tich
Weer een publicatie i.v.m. abuysen ende Onnacxaemheden daghelicx ghecommitteert bij het wachthouden.
Voor gereede executie van recidive (zelfs) panthalinge vuyten huyse.
Diefstal van stadseigendommen door "soldaetsvrouwen"
B+B+S "eenige soldaetsvrouwen ende anderen hen vervoorderen bedden vuyt deser stadt te vervoeren huerlieder nyet toebehoren dan huerl.alleenl(ick) van stadtswege tot servitie geleent zijnde (service van de stad). Dat gebeurde in Schuytte of wagene. Boete van 10 schellingen. XV c LXXVI tich.
Het "schutten"(doodschieten) van loslopende dieren
Het loslopen dieren "lancx der straeten oft wallen" was verboden opde boete van 2 schellingen. De dieren die 'geschut" (afgeschoten) werden door de schutterij werden "verbeurt" tot proffyte " van de schutterij. De afgeschoten dieren moesten door de eigenaars "gelost" worden binnen 24 uur "naer de schuttinge op pene indien zy langer beyden van de zelve bestiaelen zonder eenige rechtvoorderinge vercocht te worden".
Tappers (moesten) "voor hen(hun) deuren een blyck ofte bert hangen ende plecken/ daer inne speciffierende den prijs van hen wyn ende bier dat zy metter kannen vuytmeten/ tusschen dit ende acht daegen naestcommende op pene van .....
XVIen January XV c LXXVI tich naer Hollant.
Verboden"te breken saegen oft verbranden eenighe brouwerstonnen(alleen by consent van de biersteker. Boete van 10 schellingen de eerste reyse,20 schellingen tweede reyse, derde reyse II ponden groten Vls en arbitrael(ick) gecorrigeert(voor de rechter gesleept).
N.B.Misschien een zware boete omdat de tonnen officieel geijkt waren, en men vreesde dat er "fraude" zou kunnen plaatsvinden met de inhoudsmaat ?
Verboden ... "breken aen de hooffden ,ryswerck/noch oock eennighe boomen oft plantsoen staend rontsomme dees stadt
(ook niet door kinderen od beesten). Dubbele schadevergoeding aen de stadt + een boete van vyff schellingen.
..."nyemant tzy schipper,Schuytman oft andere met eenige staende zeylen aende hoofden zullen moegen aenleggen noch oock aen eenige cleyne staecken oft thuyningen die schepen schuyten boots oft andere meeren op de boete van voor elck misbruijck te gelden vyff schellingen/ mits te moeten betaelen die schaeden die zyluyden zouden moegen gedaen hebben tot discretie ende taxatie van de ryswerckers oft andere hen dies verstaende//
Verboden ballast in het water te werpen
(Wie) .... 'eenighe ballast of andere zincware goeden in de in de canalen ofte diepten deser stadt en zal vermoegen te worpen opte pene van vijftien Carolus guldens ende voorts arbitraire correctie//
"alle schepen ballast innemende te spanne een zeyl oft stick van dyen vuyten gaten van de schepe /daer deur den ballast ingeworpen wordt tot opden schepe oft schuyte zulcx datter gheen ballast beziden vallen en sal op pene van vyff schellingen te verbeuren."
N.B. Hier wordt de uitdrukking "ballast wordt ingeschoten" gebruikt.
"Sondaechs"heiliging
"Niemand op Sondaegen zyne winckel en sal moegen openen oft yet op zynen veynster bert ofte in de veynster yet voorstellen ofte hangen vuytgesondert eete(icke) spijse ende dat buyten die predicatie/ Item dat gheen weerden oft weerdinnen ten zelven dage geduerende de predicatie voor noen wyn ofte bier tappen sullen anders dan voor den reysenden man/ al op pene van te verbueren vyff schellingen voor elcke persoone.
Over de dag-en weekmarktdagen
"Allen luyden alhier aencommende ende bringhende eenge waeren om te vercoopen nyet en sullen mogen vercoopen gheen marctdach wesende voor alvooren zyl(ieden) hen waeren by den geswooren rouper zullen hebben laeten omroupen/ ende op marctdaghen sullen oock gehouden zyn omme te laeten roupen op aldienzyl(ieden) hen goet ter goet ter mart nyet en connen oft begeren te bringen op de pene van drije schellingen."
N.B. Niet voor elf uren mochten goederen van buiten op marktdagen aangeboden worden.
Op andere dagen 1 uur nadat de waar aangekomen en omgeroepen is. Op een boete van 10 schellingen van elke voorkoop te verbeuren, "ten waere de coop niet excedeerde de somme van II ponden." Anders een boete van 5 schellingen over ieder pond dat de koop bedragen zal .
Het was ook verboden de waren voor de afgesproken tijd in stelling te houden, dan een dubbele boete: "oock by dierder prys" als afgesproken.
Item hebben geinterdiceert enz. mits dezen allen burgeren ende Ingeseten deser stadt hem generende met winckel te houden op de ordinariss weeck marctdaegen inder weeke te weten dysendaech ende saterdaechs hen winckel niet te moegen open doen oft yet ter coope voor te stellen tenzy dat zyl(ieden) op de marct daegen een crame op de marct stellen. Op de boete van vyff schellingen. Te converteren alle de vooss. boeten in drije te wetn den Stadt een derden deel/den officier een derden deel ende den aenbringer oft Armen deser stde het ander derdendeel.
Ghepubliceert ter puyen deser stede op den XVI April
XV c LXXVII na paesschen.
....hebben geinterdiceert eenigen vuylnis op de straete (te) bringen oft werpen dan ter gedestineerder plaetse in de putten binnen de wallen ende voorts buyten de wallen op de boete van zes groten telcken achterhaelt zynde te verbeuren tot proffyte van sheeren dienaers daervoor by den dienaer terstont pant vuyten huyse te haelen.
Over o.a.het wisselen van goud- en zilvergeld
"In tontfange ende utgeven van den gouden gelde van elck aes (ongeveer 2,5,cent) daermen tot noch toe een groote voor gecort heeft van nu voorts aen corten zal een stuiver ende van elck aes daermen tot noch toe een blancke (zilvergeld ?)voor gecort heeft van nu voorts aan corten zal een braspenninck(een zilveren munt ter waarde van 10 duiten ; 1 duit =minder waard dan een halve cent) tot Ander stont daer in anders byder hoogerhant geordonneert zal worden.
N.B. Bij wisselen,uitgeven of ontvangen worden de kortingen met ongeveer 100 % verhoogd.
Ghepubliceert XVIIIen Iuny XV c LXXVII tich.
Wacht
.."oock schippers,niettegenstaende datse te watere oft vuyten stadt zyn/sullen moeten en gehouden zyn een in heure plaetse te stellen......gehoorsaem wesen aen de Corporal of zyne Lieutenant; enz. enz.
Herhaling.
Allen herbergiers dienen nauwkeurig registratie te houden van alle vreemdelingen die bij hen herberg houden.
Herhaling
Verbod van om tijdens de predicatie op Zondag(van 9-11 uur) te kopen of verkopen.
IXen Juny XV cLXXVIItich.
Schipperstarieven
"Dat van nu voortaen een loopende persoone begeerende op Dort te wesen van vrachte betaelen sal acht stuivers/ ende soe wie een schip alleene begeert te huijren om geriefft te wesen/zal betaelen voor tgeheele schip xx schellingen.
Ende op bergen zal een loopende persoone van vrachte betaelen ses stuivers ende een man voor eenschip alleene thien schellingen/
Op Zierikzee oock zes stuivers ende voor een heel schip thien schellingen.
Op der Goes een loopende man vier stuivers ende voor een heel schip VI schellingen.
Op Antwerpen een loopende man zes stuivers ende voor een geheel schip XV schellingen.
Op het Sas elck man vyff stuivers en voor een geheel schip X schellingen.
.. naer alle twelcke loon van de loopende vrachten een yegel(icken) schipper gehouden zal zyn hem te reguleren/ ende hem daermede te consenteren/ op de boete ende pene van XX schellingen telcke reyse te verbeuren //
ZOUT
Item bet voorts dat elck schipper van een hondert Groff (ongeraffineerd) souts dat van hier op AMsterdam gevoert zal worden van vrachte sal hebben elff gulden/ opEnchuysen van elk hondert derthien gulden.
Ende van al het groff sout dat op de mase gevoert zal worden zal den schipper van elck hondert van vracht hebben zeven gulden/ van een hondert wit zouts zes gulden/Met welcken loon oft vracht op elck hondert sout elck schipper hem contenteren ende gehouden zal zyn den coopman daer voor te dienen/op pene dat indien nyemant voor de voors, vracht vaeren oft dienen en wilt dat niemant van dess schippers vuyt crachte van hen gilde eenigen vremden schipper sal moegen affleggen/dan dat den coopman hem sal moegen doen diene ende geriven/met vremde schippers zoe hy te rade werden zal/mits by den zelven vremde schippers betaelende tgilde zyn recht/ende en zal oock geen schipper van hier/op amsterdam oft enckhuysen varende ende die geen tweehondert souts voeren en magh/eeniger vremden schipper moegen affleggen.
Is het voorts geordonnert ende gestatueert dat geen schipper alhier aende hooffden liggende oft gecommen zynde om naer Hollant te vaeren alleenl(ick) en sullen vermoegen eenige loopende vracht in oft aen aen te nemen/tenzy alvooren dat zyl(ieden) aen de hooffden met hen schepen een ebbe ende vloet geleggen zullen hebben/ Op de boete van XX schellingen.
Herhaling
"By den ycker daertoe van Stadtswege gestelt tzynen huysse hen kannen maten ende gewichten te bringen om veryct te worden naer ouder costume binnen den tyt van acht daegen op pene van vyff schellingen ". Bovendien werden de kannen maten en gewichten in beslaggenomen.
"Alle tappers ende taveniers ...binnende tyt van acht daege voor hunne deuren blicken te slaen met stecificatie van hen Wijnen en Bieren tot wat pryse zy die tappen op de boete van twee schellingen die binnen den voors, gestelden tytgeen blicken vuytgestelt ende by den Officier beslegen zullen zyn.
5 schellingen eerste reyse tweede reyse 10 schellingen 3e reyse verbeurte van de goederen.
Ve Meije XV c LXXIXtich.
Bij het wachtlopen bleven er grote "onnaxaemheden ende versuymenessen". Zowel bij "de oplesingen"(de appels) als betreft gehoorzamen aan de Korporaal of diens plaatsvervanger.
Er was sprake van dronken aanwezig zijn op de wacht.
Weigeren om de voorgeschreven rondes te maken, zelfs als "een uyt Wet of Raet in persoone " aanwezig is. Vaak is er bij afwezigheid van iemand geen remplacant,
...Nymantsal eenigh goet lancx der strate voeren oft slepen met wagens oft karrenhebbende wielen beslegen met yseren...op verbeurte van zelve wielen. N.B. Geluidsoverlast en schadelijk voor zowel de bestrate als onbestrate wegen.
"Geen ballast in de canaelen of diepten werpen....boete van 50 Carolusgulden; Ernstig vergrijp omdat de toegangen over zee langzaam aan het dichtslibben waren en baggerwerkzaamheden erg kostbaar waren.
Ghepubliceert opden XXen Juny XV c LXXIXtich.
De registratie van vreemdelingen
De registratie van vreemdelingen verliep niet vlekkeloos, vaak gebeurde dat niet zorgvuldig. Vooral in tijd van oorlog konden er Spaanse geheime agenten en "collaborateurs van de vijand " tussen zitten.
Ook waren er vreemdelingen die "met rapieren oft lanck geweer lancx der straeten" gingen. Deze wapens moesten in beslaggenomen worden "uytgesondert edeluyden ende officieren die vermoegens heurlieder officie rapier gewoone zyn te dragen"
"Nyemant (mag) van nu voortaen savens nae den negen uren sonder licht lanx der straete gaen". Boete: 5 schelling
XXIIen Augusti XV cLXXIXtich
"Veel varende luyden en andere burgers zyn uyt de stadt"
Die moeten voor een remplacant zorgen voor de burgerwacht.
Alle meesters van de ambachten mogen geen knecht aannemen dan gemeld bij de secretaris van de stad.
De Gouverneur = Jonckhere Alexander de Haultain.
"alle burgeren ende inwoonders taverniers oft andere deser stadt geen persoone van buyten en sullen moegen in heurlieder huysen oft cameren logeren/sonder die selve alle avont met goede specificatie van de naemen ende toenaemen mette qualiteyt van de persoonen van waer zyluyden commen ende totwat intentie oft meyninghe(bedoeling) tzy om voorts deur te reysen ofte blyven.
In een belletge houdende oock die specificatie van de dach der maent over te bringen in handen van mijn heere den Baillui binnen een ure naer dat de poortclocken verlaeten sal wesen.
op de boete van 10 schellingen verbeuren van elck mensche wiens naeme ende toenaeme niet overgebrocht en sal wesen"
"Alle persoonen boven de sesthien jaar"die nog geen consent hebben gekregen hier te blijven dienen binnen 4 dagen na deze publicatie zich "commen presenteren (op aldiensyluyden hier bliven willen) het gundt(gene) henluyden van wegen der overheyt by de selve voorgehouden sal worden / op pene dat zyluyden naer texpireren der voorn. vier daeghen/by den officier totheurlyeder coste persoonlijk aengetast sullen moegen werden." uijtsegginge (verwijdering) oft anders.
Burgers die zonder toestemming vreemdelingen logies verlenen, kunnen worden gestraft met een boete zo groot als een jaar huur.
XIX meerte XV c LXXXtich
Tappers dienen " blicken (te) slaen voor hen duerenende specificatie van hen Bieren Wijnen en wat pryse te tappen"
ER mogen geen bieren of wijnen getapt worden die niet op het "blick" staan.
Ook moeten de tappers "op den excys bouck voor tappers bekentzin/al waert oock van cleene bieren? op de boete van twee schellingen.
"en die bier tappen sullen/sonder op den excys bouck bekent te syne op de verbeurte van de biere ende voorts gecorrigeert te worden als onthouders van de excysse naer gelegentheyt van der saecken//
Bieren van de schamel gemeente
Item tot gerief van de schamel gemeente zullen alle persoonen die zulcx believen zal moegen tappen de cleenste Inbrouwen bieren op burgers excys sonder in tappersgilde te moeten commendan alleenl(ick) bekent zynde in des excys bouck als boven/mits dat zulcken tappers geen andere biere zullen moegen tappen oft inleggen/op de verbeurte van de zelve bieren ende voorts gecoorigeert te worden als onthouders van den excysen in manieren in tartiekel boven gespecifeert//
Verbod van privaten(gemakke) op de stadsvroonen
Item is voorts geordineert enz.enz. (dat) van nu voorts aen geen privaten(privaat=gemak) op de stadtsvroonen (gebied onbebouwd en buiten de kom)sal moegen houden oft stellen en dat tot dien eynde alle de privaten tegenwoordel(ick) op eenghe vroonen staand binnen den tijdt van veerthien daeghen geweert ende affgebroecken sullen werden bij degenen die ze daer gestelt hebben of op wiens erven datse staen de huyrlinge tot laste van de eygenaers op de boete van twintich schellingen.
Die privaten zullen als de daarvoor gestelde tijd verstreken is, "tot laste ende coste van de eygenaers (afgebroken worden).
"Joncwyffs" bij de "stadsreiniging"?
Geen vuylicheyt tzy asschen off andere binnen der stadt sal moegen worpen oft storten van buyten de poorten deser stadt .... zal de meester joncwyff de boete responderen/gereserveert den meester zyn actie op de huire van zyn joncwyff off anderssins zoe hy te raede werden zal//
N.B. Wij nemen aan dat een joncwyff door de meester(die in dienst van de stad stond) werd gehuurd om as of andere ongerechtigheden op te ruimen. Zij zou dan uit de opbrengst van de boeten bekostigd worden.
IIIen Meye XV c LXXX tich
Aanvulling Nachtwaecke
"3 schellingen boete by versaken van de wacht mitsgaders dabsentie vuyten stadt oversee alleenl(ick) ende anders nyet/ tenwaere de huysvrouwen vanden gene die over see waeren poortersneringe deden/alleens oft heurl(ieder) mans thuys waeren/de welcke in zulcken gevallen gehouden zullen zyn eenen gequalificeerden burger tot discretie ende contentemente van de magistraet ter wachte te setten/ op boete als vooren
XV Juny 1581
Illegaal verkoop op de "weeckmarct"
"Eenighe binnen dezer stadt (bestaan het) buyten de weeckmarct te vercoopen gemaecte schoenen in Ingelant Hollant oft elders gemmaeckt/ tot groote schade ende achterdeel van de schoemaeckers binnen deser stadt." Straf:inbeslagname van de schoenen en een boete van 5 schellingen.
Ghepubliceert ter puyen deser Stadt op den IX Jully 1580.
Illegaal tappen ende eenighe onderhoudinghe op het Oude Gat
van cuevelaers ende dieven
"Op het Oude gat mag niet getapt oft eenighe herberge gehouden worden....... Stadt daerby in haere excysen ende anderssins vercort/
..mitsgaders aldaer eenighe onderhoudinghe van cuevelaers ? ende dieven geschiet is/ ende noch by middele van den tap soude moegen geschieden tot groot quaed van den lan de/mitsgader tot groot perickel ende dangier van de Soutkeeten die by eenighe onverlaete(die hen daer by nachte soude moegen onthouden(ophouden) in eenihg ongeluck van branden oft anderssins souden moegen geraecken/ Tot eeuwige bederffenisse van de panneluyden ende verliese van de eenghe neeringe deser stede/
Zoo hebben B+S+Raiden der Stadt Arnemuyden geinterdiceert enz.enz. dat van den eersten dach van Octobris naestcommende aff voortaen nyemant hem vervoorderen zal op het voos. Oude gat te tappen/ oft eenighe herberge te houden in wat manieren dattet soude moegen wesen oft eenigen dranck oft andere gereetschap van spyse oft brant oft ander gerieff totdien eynd op te doen op te verbeurte van ende yegelijcke parthien van dien? ende daerenboven op te boete van twintich schellingen voor deerste reyse ende voor de tweede reyse dobbel van dien/te converteren tot proufite van den ghenen die dexecutie van sheeren oft stadtwegen daer van doen sal deen helft/ ende dander helft tot proufite van de Armen/Ende voor de derde Reyse dess stadt ende Iurisdictie van dien te moeten ruymen ende dar feytelicck uytgetselt te werden/ met alle den huysgesinne/
Alles sonder eenige dissimulatie oft verdrach/ ingaende dese deze voorgeroerde ordonnantie op den eersten octob. naetscommende.
(Iedereen) moet zich reguleren soe Impostenaers assusenaers soe tot recouvre als bewaeringe van heurlieder tegenwoordige off toecommende pretensien.
Ter puyen deser stede op den Xen Septembris XV cLXXXtich.
'alle verckens ..... de stadt uyt tussche dit vuytgaende april ende niet weder daer in te bringen voor bamisse dach'
Baafmis: de mis van St.Bavo, wiens feestdag valt op 1 oktober.
Dus: in de herfst,winter en het vroege voorjaar mochten de varkens wel op stal in de stad, maar in de lente en zomer mochten ze niet in de stad rondlopen en die bevuilen.
Boete 5 schellingen van "elck vercken"; de tweede keer dubbele boete; de derde keer werden de varkens in beslaggenomen.
N.B. Telkens weer worden publicaties van ordonnanties herhaald: over verbod van privaten op de stadsvroonen, wachtlopen,de plicht van de tappers en herbergiers om een blikken bord op te hangen met producten en prijzen enz.
De wallen zijn verpacht dus niemand mag "geenderhande beesten tsy peerden ofte koyen schapen verckens,geyten enz" daar laten grazen, "op pene van by de pachter van de wallen oft sheeren dienaer" te merken dat zijn beesten "geschut" worden.
Het is verboden uit schepen ballast in het water te werpen op de boete van 50 Carolusgulden
Op zondagen mag tijdens de predicatie ook niet voor reysende getapt worden voor de noen.
IIen Meye XVc LXXXItich en andermaal op XXI April 1582.
Alsoe mits den Tegenwoordigen Stant ende gesteltenisse deser nederlanden hoochnodig bevonden wort God almachtich met vierighen herten ende waerachtich berou onser sonden te bidden/opdat de selve landen van de groote zwaere oorloghen nu ettel(icke) Jaeren geduert hebbende verlost ende van alle listighe prattycken ende boose aenslagen van den vianden dage(icx) meer ende meer poogende beschermpt mogen worden/zoe hebben B+S+R dess stadt achtervolgende de meyninghe ende Intentyie van de Edele Hoochmogende Heeren der Staten-Generae deser Nederlande onlacx leden binnen Middelb(urch) gehouden ende den goeden wille ende bevelen van syne P(rincelycke) Excellentie daerop by syne brieven ten dien fyne alhier gederigeert gevolcht/geordonneert en de gestatueert/ enz. mits desen allen burgeren ende Inwoonderen dan dach van mergen met vasten ende bidden te te serieren houden ende celebreren/zonder op denzelven dach eenigh volck in der herbergen gezet te moegen worden op te penen boeten ende bruecken in de ordonnantie ten resppecte van Sondach onlancx gemaeckt begrepen.//